Bàn về hợp đồng thông minh trong thời đại công nghiệp 4.0

Một trong những công nghệ đột phá được dự đoán sẽ là công nghệ mũi nhọn trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đó là công nghệ blockchain (công nghệ chuỗi - khối). Các công nghệ được tạo lập dựa trên công nghệ blockchain sẽ có nhiều ứng dụng hay biến thể khác nhau. Tuy nhiên, nếu tiền ảo ít nhiều cũng có một “danh phận” trên thị trường thì địa vị pháp lý (legal status) của hợp đồng thông minh hiện nay vẫn đang bị bỏ ngỏ. Đặc biệt, tại Việt Nam hợp đồng thông minh chưa được đề cập hoặc ghi nhận trong bất kỳ văn bản pháp luật nào. Vì lẽ đó, việc nghiên cứu về loại hợp đồng này là vô cùng cần thiết.

Bàn về hợp đồng thông minh trong thời đại công nghiệp 4.0. Ảnh minh họa.

Khái niệm hợp đồng thông minh

Nick Szabo xác định hợp đồng thông minh là một giao thức được máy tính hóa để thực thi các điều khoản của hợp đồng với mục tiêu là đáp ứng các điều kiện hợp đồng như các điều khoản về thanh toán, thế chấp, bảo mật và thậm chí là thực hiện hợp đồng. Các hợp đồng thông minh được chuyển đổi thành mã máy tính và hoạt động tự động; được lưu trữ, sao chép trên hệ thống và được giám sát bởi công nghệ chuỗi khối. Hợp đồng thông minh có thể chứa đựng những thông tin có thể tự động xử lý thông qua các nguyên tắc được xác định trước và thực hiện những hành động liên quan đến các kết quả được xác định.

Theo Tanel Kerikmäe và Addi Rull, hợp đồng thông minh là một chương trình máy tính có khả năng đưa ra quyết định khi một số điều kiện tiên quyết được đáp ứng. Còn James Ray nhận định rằng hợp đồng thông minh có thể được coi là một hệ thống chuyển nhượng tài sản được số hóa đến tất cả hoặc một số chủ thể có liên quan khi các quy tắc được thiết lập trước đó được đáp ứng. Ngoài ra, hợp đồng thông minh là một phần mềm lưu trữ những quy tắc cho các điều khoản thương lượng của một thỏa thuận, tự động xác minh việc thực hiện và sau đó thực thi các điều khoản đã thỏa thuận.

Như vậy, hợp đồng thông minh là thỏa thuận của các bên được viết trước một cách logic theo dạng mã máy tính; được lưu trữ và tái tạo trên blockchain; được thực thi và chạy bởi mạng lưới các máy tính sử dụng công nghệ blockchain và có thể dẫn đến các cập nhật cho các tài khoản trên sổ cái.

Bản chất pháp lý của hợp đồng thông minh

Trên thế giới hiện nay có hai luồng quan điểm lớn về hợp đồng thông minh.

Thứ nhất, cho rằng hợp đồng thông minh là một dạng của hợp đồng pháp lý và trong tương lai có khả năng thay thế hợp đồng truyền thống. Có thể xem hợp đồng thông minh như là một phiên bản mới và hiện đại của hợp đồng pháp lý truyền thống. Đặc biệt, phải thừa nhận rằng sự phát triển của thương mại điện tử đã đưa ra sự cần thiết phải khẳng định những cách khác nhau để tạo nên một hợp đồng. Do đó, luật hợp đồng hiện đại cần cho phép một hợp đồng được xác lập theo nhiều cách khác nhau so với phương thức truyền thống.

Thêm vào đó, thông qua cơ chế tự thực hiện, hợp đồng thông minh đã vượt qua hợp đồng truyền thống trong việc xóa bỏ rủi ro vi phạm hợp đồng - đặc tính luôn tiềm ẩn trong hợp đồng truyền thống. Một điểm đáng chú ý của hợp đồng thông minh là tính “tự thực thi hợp đồng” mà không cần sự trợ giúp/can thiệp của bất kỳ bên thứ ba nào. Và đây được xem là đặc tính cốt lõi để tạo nên sự “thông minh” của hợp đồng. Khi các bên lựa chọn hợp đồng thông minh đồng nghĩa việc các bên buộc mình phải tuân theo những quy tắc đã được định sẵn. Và ứng dụng thông minh này như một công cụ giúp sự thỏa thuận/cam kết của các bên được tự động thực hiện dựa trên các lệnh đã được cài đặt sẵn trước đó.

Cách thức hoạt động của hợp đồng thông minh . Ảnh minh họa.

Thứ hai, hợp đồng thông minh chỉ đơn thuần là một phương thức phụ trợ cho hoạt động thực hiện hợp đồng đã được thỏa thuận giữa các bên. Xét dưới khía cạnh mục đích sử dụng, hợp đồng thông minh được coi như một phương tiện dùng để thúc đẩy hoặc tự động hóa quy trình thực hiện hợp đồng - nhân tố phần mềm. Trong trường hợp này, các bên đã có những thỏa thuận trước và hợp đồng thông minh chỉ là một chương trình máy tính được thiết kế để thực hiện chính xác các nội dung đã được thỏa thuận đó.

Với vai trò là phương thức phụ trợ hợp đồng, hợp đồng thông minh có thể được coi là một chương trình máy tính và thuộc đối tượng điều chỉnh của pháp luật về sở hữu trí tuệ. Khi các bên giao kết hợp đồng truyền thống, hơn ai hết, họ là người hiểu rõ nội dung của hợp đồng cũng như sự biểu đạt ý chí của mình ra bên ngoài. Tuy nhiên ý chí của các bên trong hợp đồng thông minh lại được mã hóa thành các thuật toán và ngoài chủ thể lập trình, các bên trong hợp đồng không thể hiểu một cách đúng đắn hay dám chắc rằng sự biểu đạt bằng các thuật toán đó là ý chí trọn vẹn của mình. Và dĩ nhiên, mật mã chỉ là một hình thức mà các bên có quyền lựa chọn hay không lựa chọn để biểu đạt ý chí của mình. Do đó, khi các bên chấp nhận biểu đạt ý chí của mình thông qua mật mã đồng nghĩa việc các bên chấp nhận mọi rủi ro có thể xảy ra.

Từ những phân tích nêu trên, có thể thấy, khi đặt hợp đồng thông minh trong mối quan hệ với hợp đồng pháp lý truyền thống, chúng có thể hòa vào nhau, nhưng cũng có thể độc lập với nhau. Việc đánh giá tình trạng pháp lý của loại hợp đồng đặc biệt này tùy thuộc vào quan điểm pháp lý của nhà lập pháp ở mỗi quốc gia.

Kết luận

Trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, sự phát triển của công nghệ blockchain đã tạo ra một hợp đồng mới và hiện đại mang tên hợp đồng thông minh. Những hợp đồng này tạo ra một tình huống đó là mã lập trình trở thành luật của các bên. Việc xác định bản chất pháp lý của hợp đồng thông minh sẽ tùy thuộc vào quan điểm và học thuyết pháp lý mà từng quốc gia theo đuổi.

Năm 2017, Arizona đã phê duyệt một dự luật có định nghĩa pháp lý về hợp đồng thông minh như sau: “một chương trình hướng sự kiện chạy trên một sổ cái phân tán, phân cấp, chia sẻ và nhân rộng và có thể giành quyền giám sát và hướng dẫn chuyển nhượng tài sản trên sổ cái đó”.

Một báo cáo của Thượng viện Hoa Kỳ năm 2018 đã nêu: “Mặc dù hợp đồng thông minh có vẻ là mới nhưng khái niệm này vẫn bắt nguồn từ luật hợp đồng cơ bản. Thông thường, hệ thống tư pháp giải quyết các tranh chấp về hợp đồng và buộc thực thi các điều khoản của hợp đồng nhưng việc sử dụng các hình thức tài phán khác đặc biệt trong những giao dịch quốc tế cũng là điều bình thường. Tương tự đối với các hợp đồng thông minh, chương trình sẽ thực thi hợp đồng đã được lập trình”.

Đặc biệt, Đạo luật Cơ quan Đổi mới Kỹ thuật số của Malta năm 2018 đã xác định hợp đồng thông minh là một hình thức sắp xếp công nghệ đổi mới bao gồm: (a) một giao thức máy tính; và, hoặc (b) một thỏa thuận được ký kết toàn bộ hoặc một phần dưới dạng điện tử, có thể tự động hóa và thi hành được bằng cách thực hiện mã máy tính, mặc dù, một số phần có thể yêu cầu đầu vào và kiểm soát của con người và cũng có thể được thi hành bằng các phương pháp pháp lý thông thường hoặc bằng một hỗn hợp của cả hai.

Công nhân sản xuất linh kiện điện tử Công ty TNHH Điện tử Poyun Việt Nam (Hải Dương). Nguồn: vtv.vn

Các nhà lập pháp Việt Nam có thể ban hành chính sách mới để mở rộng về phạm trù hợp đồng và ban hành một khung pháp lý mới cho loại hợp đồng đặc biệt này hoặc có thể khôn ngoan trong việc sử dụng chính sách định vị cái mới trong cái cũ. Điều quan trọng hơn cả là các nhà quản lý cần nhìn nhận rõ những lỗ hổng pháp lý liên quan đến việc ứng dụng hợp đồng thông minh vào thực tế cuộc sống để có các chiến lược quản lý phù hợp.

Tài liệu tham khảo

1. Arizona House, Bill No. 2417, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: https://www.azleg.gov/legtext/53leg/1r/bills/hb2417p.pdf.

2. Beck, R., Czepluch, J.S., Lollike, N., and Malone, S.O. Blockchain - The Gateway to Trust-free Cryptographic Transactions. ECIS 2016 Proceedings, (2016), trang 1-14

3. Hoàng Thị Kim Quế (2018), “Nhà nước, pháp luật trong xã hội thông tin, công nghệ số và cách mạng công nghiệp 4.0 dưới lăng kính triết học pháp luật”, Tài liệu hội thảo khoa học Cách mạng 4.0 và những vấn đề đặt ra đối với việc cải cách hệ thống pháp luật Việt Nam, Khoa luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, trang 27.

4. Ian Grigg (2018), The Ricardian Contract, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: http://iang.org/papers/ricardian_contract.html.

5. James Ray (2018), A Next-Generation Smart Contract and Decentralized Application Platform, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: https://github.com/ethereum/wiki/wiki/White-Paper.

6. Maciej H. (2018), The legal framework and challenges of smart contract appilations, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: http://www.cs.bath.ac.uk/smartlaw2017/papers/SmartLaw2017_paper_3.pdf.

7. Nick Szabo (1994), Smart Contracts, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: http://szabo.best.vwh.net/smart.contracts.html.

8. Phan Vũ (2018), Hợp đồng thông minh và một số vấn đề pháp lý đặt ra, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 08/2018.

9. Roman Beck & Christoph Müller-Bloch (2017), Blockchain as Radical Innovation: A Framework for Engaging with Distributed Ledgers, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: https://pdfs.semanticscholar.org/cdc3/a80f5c77270bd36f1a0212bccea8651de3d4.pdf.

10. Smart Contracts: The Blockchain Technology That Will Replace Lawyers (2018), truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: https://blockgeeks.com/guides/smart-contracts/.

11. Tanel Kerikmäe & Addi Rull (2016), The future of law and etechnologies, Springer Iternational Publishing Switzerland 2016, trang 134.

12. Tania H. (2018), A Guide to Smart Contracts and Their Implementation, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: https://rubygarage.org/blog/guide-to-smart-contracts.

13. The Malta Digital Innovation Authority Act, 2018, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: https://legislation.mt/eli/cap/591/eng/pdf.

14. Vũ Thị Diệu Thảo, (2018), Hợp đồng thông minh: bước nhảy vào thế giới viễn tưởng, truy cập lần cuối ngày 03 tháng 06 năm 2022 tại: http://tiasang.com.vn/-doi-moi-sang-tao/Hop-dong-thong-minh-buoc-nhay-vao-the-gioi-vien-tuong-11312.

Bàn về vai trò của công đoàn ngành nghề trong tình hình mới Đánh giá về vai trò của tổ chức Công đoàn, các Nghị quyết của Đảng đã khẳng định: “Công đoàn đã làm tốt vai trò ...

Trọng tâm của công tác công đoàn trong an toàn, vệ sinh lao động Sau 25 năm thực hiện Bộ luật Lao động, qua hơn 08 năm triển khai Chỉ thị số 29 của Ban Bí thư Trung ương ...

Vai trò của Công đoàn trong hướng dẫn, tư vấn giao kết và thực hiện hợp đồng lao động Những năm qua, Tổng LĐLĐ Việt Nam luôn đặt trọng tâm đến việc đại diện, chăm lo lợi ích đoàn viên, người lao động (NLĐ), ...