Nước đến chân mới nhảy

19 giờ ngày hôm qua 24/5, chuyến bay chở đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) mang theo 6 lọ thuốc hiếm Botulism Antitoxin Heptavalent (BAT) giải độc tố botulinum đã hạ cánh xuống sân bay Tân Sơn Nhất (TP.HCM).

Trước đó, chiều ngày 23/5, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan đã có buổi làm việc trực tiếp với Văn phòng WHO tại Hà Nội và ngay sau đó WHO đã quyết định viện trợ khẩn cấp thuốc Botulism Antitoxin Heptavalent cho các bệnh nhân đang được điều trị tại các bệnh viện ở TP. HCM.

Nhưng, đau đớn thay, cũng tối qua 24/5, khi thuốc giải độc BAT dành cho bệnh nhân ngộ độc botulinum về tới Bệnh viện Nhân dân Gia Định (TP.HCM), thì bệnh nhân 45 tuổi ngộ độc botulinum đã không thể qua khỏi vì tình trạng bệnh đã quá nặng.

Trải qua hơn 1 tuần điều trị, người đàn ông 45 tuổi, ngụ TP Thủ Đức, một trong 6 bệnh nhân ngộ độc botulinum đang điều trị tại TP.HCM đã tử vong mà không kịp dùng thuốc giải do WHO viện trợ khẩn cấp cho Việt Nam. Trước đó, khi đang điều trị tại Khoa Nội thần kinh trong tình trạng liệt cơ, phải thở máy, điều trị kháng sinh, bệnh nhân này biến chứng nặng, phải chuyển xuống Khoa Hồi sức tích cực - Chống độc (ICU). Dù các bác sĩ cố hết sức điều trị, bệnh nhân lâm dần vào suy đa cơ quan, ngưng tim và không qua khỏi.

Đánh giá tình trạng bệnh nhân sau 13 ngày nhập viện, TS. BS Võ Hồng Minh Công - Phó Giám đốc Bệnh viện Nhân dân Gia Định nhận định ca bệnh rất nặng vì ngộ độc kéo dài. Bệnh viện đã thông báo với Sở Y tế Thành phố về tình trạng ngộ độc của bệnh nhân nhưng thời điểm đó nguồn thuốc BAT đã hết. Dù đã cố gắng kéo dài sự sống cho bệnh nhân, nhưng thuốc về tới bệnh viện thì bệnh nhân cũng không kịp để sử dụng. Đồng thời, theo khuyến cáo của nhà sản xuất, thuốc này được chỉ định sử dụng tốt nhất trong một giai đoạn, đặc biệt trước khi trở nặng nếu không sẽ mất hiệu quả nhiều.

Cũng trong sáng 25/5, TS. BS Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Chợ Rẫy thông báo, bệnh viện đã được phân phối các lọ thuốc giải độc botulinum do WHO viện trợ cho Việt Nam. Tuy nhiên, hai bệnh nhân 18 tuổi và 26 tuổi (là anh em ruột) đang điều trị tại đây sẽ không được chỉ định dùng thuốc, vì tình trạng sức khỏe thực tế không còn cho phép. Hiện, các bệnh nhân ở đây đã liệt cơ hoàn toàn, đang được nuôi dưỡng, thở máy, chăm sóc tích cực.

TS. BS Hùng cho biết thêm, vấn đề hết thuốc BAT giải độc đặc hiệu do ngộ độc botulinum là vấn đề rất đáng tiếc cho bệnh nhân và nan giải cho các bác sĩ điều trị.

Thời gian gần đây tình trạng ngộ độc botulinum từ những thực phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ hoặc được chế biến sẵn ngày càng phố biến. Đặc biệt, với thói quen ăn uống sử dụng thức ăn đường phố của người dân còn phổ biến nên luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ ngộ độc thực phẩm.

Từ ngày 13/5, TP.HCM đã ghi nhận 6 người (đều ngụ TP Thủ Đức) xuất hiện các triệu chứng của ngộ độc botulinum. 5 trường hợp đã ăn bánh mì kèm với một loại chả lụa bán dạo, người còn lại ăn một loại mắm để lâu ngày.

Trong 6 bệnh nhân, có 3 anh em ruột điều trị ở Bệnh viện Nhi đồng 2 đã được truyền thuốc giải BAT. Các bệnh nhân còn lại (gồm 2 ca tại Bệnh viện Chợ Rẫy và trường hợp tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định) đang điều trị cầm cự.

Lãnh đạo phòng Kế hoạch tổng hợp, Bệnh viện Chợ Rẫy cho rằng, không thể loại trừ việc tới đây sẽ phát sinh thêm các ca ngộ độc botulinum mới. Thuốc giải dùng càng sớm sẽ càng hiệu quả, giúp trung hòa botulinum còn lại trong máu, ngăn độc tố không tấn công vào hệ thần kinh và giảm triệu chứng nặng.

Trường hợp ngộ độc botulinum mà có thuốc BAT giải độc đặc hiệu sớm thì trong vòng 48 đến 72 tiếng là bệnh nhân có khả năng thoát ra khỏi tình trạng bị liệt, và không phải thở máy.

Hoặc nếu bắt đầu thở máy 1-2 ngày, tức rất sớm sau khi ngộ độc, thì trong khoảng thời gian trung bình khoảng từ 5 đến 7 ngày bệnh nhân có thể hồi phục, bỏ được máy thở, tập vật lý trị liệu để trở về với cuộc sống bình thường, sức khỏe ổn định nhanh chóng.

Tuy nhiên, trong trường hợp không có thuốc giải độc BAT kịp thời thì bệnh nhân phải có điều trị hỗ trợ chủ yếu là nuôi dưỡng và thở máy. Bởi bệnh lý này sẽ làm cho tổn thương hệ thần kinh dẫn tới liệt cơ, không thể thở được và dễ dẫn tới tử vong.

Theo ghi nhận trên các y văn thế giới, không có thuốc giải độc BAT thì thời gian trung bình thở máy của bệnh nhân phải kéo dài từ 3-6 tháng và quá trình thở máy có rất nhiều biến chứng xảy ra. Ví dụ như nhiễm trùng thứ phát về đường hô hấp, suy dinh dưỡng do thở máy kéo dài, liệt hoàn toàn dẫn đến cắt mạch, ...

Chính vì vậy, phác đồ điều trị hiện nay Bộ Y tế đã đưa ra trong trường hợp có BAT hoặc không có BAT. Tuy nhiên, không có BAT thì bác sĩ điều trị phải đối diện với rất nhiều thách thức trong quá trình theo dõi, điều trị cho bệnh nhân.

Trong ngành Y, việc dự phòng tốt hơn điều trị, để khi phát sinh ca mới sẽ có ngay thuốc giải sẽ cứu được mạng người. Do đó, việc mua sắm, nhập khẩu thuốc giải BAT điều trị cho những bệnh nhân hiện tại, cũng như dự phòng tình huống mới là một việc hết sức cấp thiết đối với Bộ Y tế và các sở y tế trên toàn quốc hiện nay.

Thậm chí, nhiều bác sĩ đã lên tiếng đề nghị, do thuốc giải độc BAT rất quý hiếm, đắt tiền, nên cần phải được mua dự trữ như một chương trình dự phòng quốc gia, có điều phối của nhà nước.

Quốc hội đang họp, đang bàn về nhiều chương trình quốc kế dân sinh, trong đó có chương trình dự phòng quốc gia. Cái chết của bệnh nhân bị ngộ độc ở Bệnh viện Gia Định tối qua 24/5, 2 bệnh nhân khác ở Bệnh viện Chợ Rẫy đã lâm vào tình trạng không còn có tác dụng khi dùng thuốc, 3 em bé ở bệnh viện Nhi đồng đang phải săn sóc, hồi sức cấp cứu, và những trường hợp ngộ độc botulinum khác sẽ không thể tránh khỏi khi mà VSATTP còn rất yếu kém, thì sự lên tiếng của các vị ĐBQH về một chương trình dự phòng quốc gia đối với thuốc BAT và các loại thuốc đặc trị quý hiếm khác, theo ý kiến của người viết bài này, là hết sức cần thiết và cấp bách.

Chỉ khi có một chương trình dự phòng quốc gia như các thầy thuốc và bệnh nhân trông đợi và mong mỏi, chỉ khi không còn một bệnh nhân nào tử vong vì thiếu thuốc đặc trị, thì khi ấy cái câu ngạn ngữ “nước đến chân mới nhảy” mới thôi đeo bám một cách dai dẳng, tệ hại và đau xót trong tâm trí, trong lương tâm của tất cả các thầy thuốc và cả xã hội khi nghĩ về Bộ chủ quản và toàn thể ngành Y nước nhà.

AN VINH