Lao động dựa trên nền tảng kỹ thuật số - cơ hội và thách thức

Tổng quan về lao động dựa trên nền tảng KTS

Khái niệm về NLĐ trên nền tảng công nghệ là một khái niệm rất mới với những đặc thù cơ bản: (i). Tính chất lao động không đồng nhất, (ii). Có thể là NLĐ trong thế giới thực hoặc trên nền tảng thế giới mạng (ảo/virtual), (iii). Cơ bản được vận hành trên nền tảng mạng thông qua các thuật toán. Với những tác động đối với thị trường lao động trong tương lại, các nền tảng lao động KTS có thể được phân loại thành hai danh mục lớn: các nền tảng dựa trên web trực tuyến và các nền tảng dựa trên định vị.

Thông qua nền tảng kỹ thuật số, người sử dụng lao động có thể biết nhân viên làm việc ra sao. Chẳng hạn, yêu cầu của khách hàng cần được đáp ứng ngay lập tức và việc chậm trễ có thể khiến họ bị khiển trách. Ảnh minh họa. Nguồn: acis.org.co.

Lao động dựa trên nền tảng web trực tuyến: nhiệm vụ hoặc phân công công việc thực hiện trực tuyến hoặc từ xa bởi NLĐ. Các nhiệm vụ có thể bao gồm thực hiện dịch thuật, pháp lý, dịch vụ tài chính và bằng sáng chế, thiết kế và phần mềm phát triển dựa trên công việc tự do và dựa trên nền tảng web; giải quyết các lập trình phức tạp hoặc các vấn đề phân tích dữ liệu trong một thời gian trên các nền tảng lập trình cạnh tranh; hoặc là hoàn thành các nhiệm vụ ngắn hạn, chẳng hạn như chú thích hình ảnh, kiểm duyệt nội dung hoặc sao chép một video trên nền tảng microtask.

Lao động dựa trên nền tảng vị trí: theo hình thức này, NLĐ thực hiện trực tiếp tại các địa điểm thực tế có thể bao gồm các dịch vụ taxi, giao hàng tại nhà, công việc gia đình và cung cấp dịch vụ chăm sóc.

Sự phát triển của các nền tảng lao động KTS đã cung cấp tiềm năng cho NLĐ, bao gồm cả phụ nữ, người khuyết tật, thanh niên và NLĐ di cư có cơ hội tạo thu nhập. Tại các nước đang phát triển, các nền tảng này đang tạo ra một nguồn công việc đầy hứa hẹn, khiến nhiều chính phủ đầu tư trong cơ sở hạ tầng KTS và kỹ năng. Doanh nghiệp đang cũng được hưởng lợi, vì họ có thể sử dụng các nền tảng này tiếp cận lực lượng lao động toàn cầu và địa phương để cải thiện hiệu quả và nâng cao năng suất, và tận hưởng tiếp cận thị trường rộng hơn.

Công đoàn Công ty Điện lực Thừa Thiên Huế tổ chức Hội nghị tập huấn cho các công đoàn trực thuộc Công đoàn Công ty về nhận thức chuyển đổi số và nâng cao nghiệp vụ công đoàn. Ảnh: CĐCT.

Cơ hội và thách thức đối với lao động nền tảng KTS

Điều kiện làm việc trên nền tảng lao động KTS được điều chỉnh phần lớn bởi các điều khoản dịch vụ, các thỏa thuận

Điều khoản của thỏa thuận dịch vụ là hợp đồng và được xác định đơn phương bởi nền tảng. Thỏa thuận dịch vụ xác định các khía cạnh liên quan đến thời gian làm việc, thanh toán, hình thức dịch vụ khách hàng, áp dụng luật và quyền sở hữu dữ liệu. Các thỏa thuận này được đặc trưng dựa trên nền tảng chứ không cho phép NLĐ được tiếp cận các quyền lợi và biện pháp bảo vệ trong quá trình làm việc.

Thiết kế nền tảng và quản lý thuật toán là cơ sở và căn cứ quản lý NLĐ trên nền tảng lao động KTS

Nền tảng sử dụng các thuật toán để đối sánh nhân viên với khách hàng hoặc phản hồi của khách hàng, trong đó xếp hạng nhân viên là quyết định. Xếp hạng là quá trình xác định theo hàm số, theo một số các chỉ số, bao gồm các tỷ lệ chấp nhận và từ chối. Điều này thực sự hạn chế khả năng của NLĐ trong việc từ chối công việc. Một con số đáng kể NLĐ được khảo sát trong ứng dụng taxi và các lĩnh vực giao hàng chỉ ra rằng họ không thể từ chối hoặc hủy bỏ công việc vì lý do tiêu cực, điều này sẽ ảnh hưởng đến xếp hạng của họ, có thể dẫn đến giảm khả năng tiếp cận công việc, mất tiền thưởng, các hình phạt tài chính và thậm chí là hủy kích hoạt tài khoản. Từ chối công việc hoặc xếp hạng thấp là phổ biến trên nền tảng lao động KTS, mặc dù nhiều NLĐ tin rằng những lý do từ chối như vậy không phải là luôn luôn chính đáng. Hầu hết các nhân viên nền tảng đều không biết bất kỳ quy trình chính thức nào để nộp đơn khiếu nại hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ trong những trường hợp như vậy. Trên các nền tảng tự do, khi quy trình như vậy được công nhân biết và sử dụng kết quả có lợi cho họ trong nhiều các trường hợp. Trên các nền tảng dựa trên vị trí, nơi công nhân đôi khi phải đối mặt với việc hủy kích hoạt tài khoản, khoảng một nửa trong số kháng nghị chống lại việc hủy kích hoạt thành công.

Lao động dựa trên nền tảng kỹ thuật số có thể gặp rủi ro về các vấn đề an sinh xã hội. Ảnh minh họa. Nguồn: elnuevodia.com.

Nhân viên nền tảng thường không thể tham gia vào thương lượng tập thể

Ở nhiều khu vực pháp lý, luật cạnh tranh cấm những NLĐ tự làm chủ từ việc tham gia vào thương lượng tập thể. Trong khi đó, những cơ hội mới được tạo ra bởi các nền tảng lao động KTS đang tiếp tục làm mờ đi sự phân biệt rõ ràng trước đây giữa NLĐ và người tự kinh doanh. Các điều kiện làm việc chủ yếu được quy định bởi các điều khoản dịch vụ của nền tảng, các thỏa thuận này thường được xác định một cách đơn phương. Tuy nhiên, Công ước thương lượng tập thể số 98 và Công ước số 87 của ILO cung cấp quyền tự do liên kết và thương lượng tập thể có sẵn cho tất cả NLĐ. Một số quốc gia, như Canada, Ireland, Nhật Bản và Tây Ban Nha đã đưa ra các ngoại lệ cho một số loại lao động tự do phụ thuộc nhất định, cho phép họ tham gia vào thương lượng

Khuyến nghị chính sách

Những thách thức đối với nhân viên nền tảng liên quan đến điều kiện làm việc, tính thường xuyên của công việc và thu nhập, các thuật toán ngày càng thay thế con người trong việc phân bổ và đánh giá công việc cũng như quản lý, giám sát NLĐ và việc thiếu khả năng tiếp cận với bảo trợ xã hội, tự do liên kết và quyền thương lượng tập thể. Thời gian làm việc thường có thể kéo dài và không thể đoán trước được.

Với các nền tảng hoạt động trên nhiều khu vực pháp lý như hiện nay, cần một chính sách nhất quán và phối hợp để đảm bảo chúng mang lại cơ hội làm việc tốt và thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp một cách bền vững. Những thách thức này có thể được giải quyết thông qua đối thoại xã hội toàn cầu để NLĐ, NSDLĐ và chính phủ có thể hưởng lợi đầy đủ và bình đẳng từ những tiến bộ này.

Một trong những khuyến nghị chính sách đối với lao động dựa trên nền tảng kỹ thuật số là họ phải được thương lượng tập thể. Trong ảnh, LĐLĐ huyện Lâm Thao (Phú Thọ) triển khai hướng dẫn thương lượng, ký kết thỏa ước lao động tập thể ở công đoàn cơ sở mới thành lập. Ảnh: Hồng Vân.

Dựa trên kinh nghiệm và khuyến nghị của ILO, các chính sách cần tập trung vào các khía cạnh sau đây: Tình trạng việc làm của NLĐ được phân loại chính xác và phù hợp với hệ thống phân loại quốc gia; có tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các thuật toán đối với NLĐ và doanh nghiệp; nhân viên nền tảng tự kinh doanh có thể tận hưởng quyền thương lượng tập thể; tất cả NLĐ, bao gồm cả nhân viên nền tảng, được tiếp cận với các lợi ích an sinh xã hội đầy đủ, thông qua việc mở rộng và điều chỉnh các khuôn khổ chính sách và pháp lý khi cần thiết; nhân viên nền tảng có thể truy cập vào các tòa án của khu vực tài phán mà họ đặt trụ sở nếu họ muốn.

Nền tảng lao động KTS là một phần đặc biệt của nền kinh tế KTS. Nó cho phép kết nối các đối tượng lao động khác nhau và tạo ra những cơ hội lớn chưa từng có cho thị trường lao động. Do vậy, việc bổ sung và thay đổi các quy định về chính sách truyền thống để phù hợp với bối cảnh mới là điều cần thiết để có thể tận dụng cơ hội và đảm bảo quyền cũng như lợi ích hợp pháp cho tất cả các bên trong quá trình phát triển bền vững của các quốc gia.

Tài liệu tham khảo:

1. ILO 2016. non-standard forms of employment in some Asian countries: A study of wages and working conditions of temporary workers. In: NO.69, C. O. W. A. E. S. (ed.). geneva.
2. ILO 2021. the role of digital labour platforms in transforming the world of work.

Phát triển bền vững nền tảng cơ sở của tổ chức Công đoàn Trong 2 ngày (13 -14/10), Tổng LĐLĐ Việt Nam phối hợp với Văn phòng Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam tổ ...

Việt Nam vẫn đứng trước nhiều thách thức sau hai năm thực thi Hiệp định EVFTA Lợi thế mà Hiệp định EVFTA mang lại cho Việt Nam chỉ là ngắn hạn; Việt Nam vẫn hiển hiện nguy cơ bị rơi vào ...

Tăng tốc chuyển đổi số ngành ngân hàng để thúc đẩy kĩ năng số toàn xã hội Xây dựng một nền kinh tế số cần sự nỗ lực chuyển đổi số trên toàn xã hội. Với vai trò tiên phong, ngành ngân ...