Trên đường từ QL.6 vào bản người Mông, đập vào mắt chúng tôi là cổng chào ghi rõ đây là bản Hua Tát, có du khách đồng hành còn thuyết minh thêm: Đây là vùng đất ngày trước nhà văn Nguyễn Huy Thiệp từng dạy học và nếm trải viết nên tập truyện ngắn "Những ngọn gió Hua Tát" (mười truyện trong bản nhỏ), đặt dấu son ban đầu cho một văn tài đặc sắc nổi tiếng đương đại.

Kia rồi, một ngôi nhà văn hóa du lịch cộng đồng của bản hiện ra giữa bát ngát xanh tươi và mây trời lồng lộng. Không phải là nhà sàn mà nhà trệt như dưới xuôi, có bảng với hai dòng chữ Việt - Pháp ghi rõ nội dung đây là công trình tài trợ của Đại học Toulouse Le Mrirail phối hợp với Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) triển khai dự án vào năm 2008 và hoàn thành vào năm 2014 sau khi khảo sát di sản của người H' Mông.

Một bản quy mô bình thường như nhiều bản khác vậy mà có hẳn một tấm biển gi rõ: "Lịch sử Nhà văn hóa bản Hua Tạt ". Và sự lạ chỉ mới bắt đầu...

Cô hướng dẫn viên xinh tươi với vẻ ngoài chừng hơn hai mươi tuổi vừa địu con vừa đưa khách vào nhận homestay. Hầu hết khách đến đây lần đầu nên ngạc nhiên há hốc mồm nhìn cảnh tượng này. Cô vẫn tươi cười như thường lệ giới thiệu một đôi điều về nơi nghỉ dưỡng mặc cho khách chưa hết lạ lùng.

Tôi tranh thủ hỏi chuyện, cô đáp: "Dạ, cháu tên là Tráng Thị Dụ, 24 tuổi, có một con mà cháu đang địu đây ạ. Cháu dân bản này, mới làm đây. Cháu học cao đẳng ra mà không xin được việc vậy là chú Tráng A Chu cho vào làm đây, lương mỗi tháng 5 triệu, ăn ở tại chỗ".

Tôi hỏi tiếp: "Thế cháu có được đào tạo về du lịch hay không?", cô đáp cũng với vẻ tự tin: "Dạ, có. Cháu có đi học tiếng Anh và làm khách sạn ở Sa Pa khoảng một năm, về đây cũng vừa làm vừa học thêm để phục vụ tốt công việc của mình. Nếu khách Tây đến, cháu có thể giao tiếp với họ bằng tiếng Anh những nội dung thông thường".

Tôi không khỏi ngạc nhiên hỏi thêm: "Vậy chồng cháu làm gì", cô lại trả lời: "Chồng cháu là đầu bếp, cũng làm ở đây luôn. Các bác, các chú ở lại đây là thưởng thức các món chồng cháu và anh em phục vụ đấy. Bữa tối nay mời các bác nhé!" (cô cười, nụ cười sơn cước thân thiện và hiếu khách).

Tôi nhìn homestay, tất cả đều tiện nghi nhưng lại rất gần gũi với cuộc sống bản địa, hòa hợp với thiên nhiên. Thật là một nơi lý tưởng cho du lịch cộng đồng. Chiều đã xuống nhanh giữa đại ngàn Tây Bắc.

Bữa tối với các món ăn đặc trưng của người H' Mông như mèn mén, bánh ngộ, bánh giày, lợn bản, gà bản, rau quả sạch tại vườn nhà đã cuốn hút thực khách vừa ăn vừa râm ran trò chuyện ở ngôi nhà sàn trung tâm của bản homestay Hua Tạt. Món ăn ngon và lành, không khí lãng mạn vùng cao mát mẻ dễ chịu khiến ai cũng khoan khoái.

Khi đêm xuống đầy và bữa cơm đã vãn, chủ nhân Tráng A Chu bước ra giữa sân xin giới thiệu các tiết mục văn nghệ "cây nhà lá vườn" đón mừng du khách.

A Chu thổi sáo, một giai điệu vùng cao khỏe khoắn và phóng khoáng, ai nấy thích thú vỗ tay. Rồi đến tiết mục anh chồng đầu bếp, tối lại làm ca sĩ mà vợ là Tráng Thị Dụ - hướng dẫn viên đã khéo léo giới thiệu tôi lúc chiều.

Thật bất ngờ anh hát cũng ấn tượng với chất giọng mộc mạc, chân thành. Và các cháu nhỏ cũng lên sân khấu múa dân vũ của dân tộc mình. Tất cả đều tự nhiên thấy mình như chung chiêng theo âm điệu núi rừng, không còn phân biệt chủ khách, cùng nhau nói cười và múa hát đúng nghĩa là văn hóa, du lịch cộng đồng.

Tôi chợt nghĩ, chúng ta hay nói đến giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc nhưng nếu không có môi trường diễn xướng thường xuyên thì rất dễ làm theo kiểu hình thức và dễ mai một, vì chỉ phục vụ các hội diễn, xong rồi im lặng. Còn tổ chức du lịch cộng đồng kiểu này thì có "đất sống" cho văn nghệ quần chúng và việc giữ gìn, phát huy bản săc văn hóa địa phương, mọi người dân đều có cơ hội tham gia, kể cả các cháu nhỏ. Thật là nhất cữ lưỡng tiện.

A Chu Homestay.

Tôi tranh thủ hỏi chuyện chị Hoàng Ngân Hoàn - Giám đốc Sở VHTTDL Sơn La (từng là Chủ tịch LĐLĐ tỉnh Sơn La). Chị Hoàn vui vẻ chia sẻ: "Các anh lên hôm nay còn phòng là may đấy, những hôm khác, khách Tây nườm nượp, họ lại đặt phòng trước cả tháng, không đến lượt mình đâu. Chúng tôi cũng rất quan tâm đến việc hỗ trợ mô hình này phát triển".

Được biết cuối tháng 5 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính có chuyến đi Tây Bắc và đã ghé lại bản Hua Tạt trò chuyện khá nhiều với Tráng A Chu.

Tôi nhìn quanh, rồi thấy được ông chủ homestay và hỏi chuyện. Tráng A Chu kể rằng anh tốt nghiệp Đại học Bách Khoa Hà Nội. Với năng lực và bằng cấp của mình, anh xin việc không khó nhưng anh lại muốn về bản làm du lịch để giúp bà con xóa đói giảm nghèo. Và anh khởi sự cách đây 7 năm. Lúc đầu vay vốn, tìm thầy học hỏi, vừa làm vừa rút tỉa kinh nghiệm, từ một homestay ban đầu, nay thì lan rộng ra nhiều.

Quan sát các hoạt động của bản, từ những quan trọng như con người, nhà cửa, môi trường cho đến những điều có vẻ nhỏ nhặt như cách bỏ rác, cách dọn vệ sinh... tôi càng hiểu rằng muốn làm du lịch, nhất là du lịch cộng đồng thì đòi hỏi nhiều điều, nhưng quan trọng nhất không thể thiếu hai yếu tố quyết định: tâm huyết và chuyên nghiệp. Nếu thiếu một trong hai phẩm chất này thì đừng làm mà có làm cũng thất bại.

Tôi lại nghĩ thêm nhiều nơi khác, trong đó có Quảng Trị quê tôi với thế mạnh DMZ (du lịch vùng phi quân sự - giới tuyến tạm thời lúc trước), rồi vùng cao như Khe Sanh, Hướng Phùng, đèo Sa Mù... nên "cơm đùm gạo bới" về đây học cách người H' Mông như Tráng A Chu mà làm du lịch. Học thực sự để làm tử tế, chứ không phải "cưỡi ngựa xem hoa".

Kinh tế du lịch đã phục hồi và hứa hẹn sẽ dần lấy lại phong độ nhưng còn khó khăn thì sao? Tôi đem câu hỏi này hỏi Tráng A Chu. Anh trầm ngâm một lát rồi nói chậm rãi, chắc chắn: "Khó khăn là trong bản còn đoạn đường chưa bê tông hóa nên ảnh hưởng đến việc đi lại của du khách. Nhưng còn khó khăn lớn nhất là các hộ làm du lịch homestay chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (bìa đỏ) nên khó cho việc đầu tư xây dựng và vay vốn mở rộng quy mô.

Trong lúc đó, nếu làm theo mô hình nhà lưu trú du lịch kết hợp với nông nghiệp làm vườn mà vẫn giữ được cảnh quan thì người dân có thu nhập ổn định mà Nhà nước lại có thêm nguồn thuế. Cả dân và Nhà nước đều có được lợi ích lâu dài, ổn định. Nhưng việc làm giấy (bìa đỏ) kéo dài và gặp nhiều khó khăn. Tôi tha thiết kính mong chính quyền tỉnh, huyện và ngành Tài nguyên và Môi trường xem xét khẩn trương hỗ trợ cho dân, để cơ hội xóa đói giảm nghèo khỏi tuột tay bà con dân tộc thiểu số vùng cao ở nơi đây".

Mấy lời tâm huyết này xin gởi đến chính quyền địa phương và Bộ Tài nguyên và Môi trường để sớm có phản hồi tích cực mà bà con dân tộc H' Mông ở Hua Tạt đang từng ngày mong đợi khi đại dịch đã qua và du lịch đang rất cần được phục hồi và phát triển.

Mong lắm thay!